Những người đồng bào trên vùng núi cao Tây Nguyên luôn có những phong tục, tập quán truyền thống đặc sắc và độc đáo mà không phải ai cũng biết. Một trong những phong tục cưới xin vô cùng độc đáo của người Giẻ Triêng đó chính là củi hứa hôn. Phong tục này đã được truyền từ đời này sang đời khác và đến nay vẫn còn. Bởi không chỉ riêng dân tộc Giẻ Triêng, những dân tộc khác ở Tây Nguyên cũng đều rất yêu thiên nhiên, cây cối. Do đó họ đã lặp ra phong tục củi hứa hôn đậm nét văn hóa rừng núi miền cao này. Hãy cùng khám phá xem tục củi hứa hôn của người Giẻ Triêng Tây Nguyên độc đáo và thú vị ra sao qua bài viết sau đây nhé!
Phong tục củi hứa hôn độc đáo của người Giẻ Triêng
Các dân tộc bản địa Tây Nguyên vốn gắn bó với núi rừng. Do đó cuộc sống của họ cũng gắn liền với những lò than, cây củi. Chính vì vậy mà con gái Giẻ Triêng phải củi để lấy chồng. Còn các chàng trai thì lo đốt than để rèn dụng cụ sản xuất.
Người Giẻ Triêng lấy củi làm thước đo đánh giá sự đảm đang, chăm chỉ của các cô gái. Gia đình có con gái chưa gả chồng thì nơi để củi là vị trí vô cùng quan trọng. Nó có thể giúp người mẹ chồng nhận diện con dâu tương lai. Khi đến tuổi biết yêu đương, các cô gái Giẻ Triêng thường lên rừng đốn củi mang về nhà xếp thành bó. Đây là của “hồi môn” cho các chàng trai mà sau này người con gái sẽ lấy làm chồng. Củi xấu hay đẹp, cong hay thẳng, nhiều hay ít thể hiện sự chăm chỉ, khéo léo, sự trưởng thành và khả năng làm chủ gia đình của người phụ nữ. Đây là củi bắt chồng hay củi cho chồng.
Lễ ăn hỏi và lễ cưới theo phong tục củi hứa hôn
Trong ngày ăn hỏi, cô gái xin ý kiến già làng và gia đình rồi chuyển đống củi sang nhà trai. Chuyển củi, xếp củi là nghi lễ quan trọng nhất. Bởi theo luật tục, củi là vật hứa hôn của cô gái với chàng trai mà họ yêu thương. Người cõng củi ngoài cô dâu còn có một số phụ nữ có chồng trong làng cùng giúp. Việc chuyển củi sang nhà trai, dù ít hay nhiều cũng phải chuyển xong trong 1 ngày. Khi lượng củi chuyển sang nhà trai được khoảng hai phần ba thì một số đàn ông nhà gái tới chặt cây, đào lỗ chôn cột. Hành động này nhằm để chuẩn bị xếp củi vào ngày hôm sau.
Khi bó củi cưới đã tháo ra, cô dâu phải lấy thanh củi đầu tiên đưa cho chồng. Sau đó người chồng mới chuyển cho bố mẹ của mình. Họ sẽ tự tay xếp củi lên giàn đã được chuẩn bị sẵn. Sau nghi lễ này, những người phụ giúp mới tiếp tục xếp củi thành khối vuông vức. Cuối ngày xếp củi, hai bên gia đình phải trồng cây nêu trước nhà làng. Việc này nhằm để thông báo với mọi người trong làng và khách mời gần xa biết việc tổ chức tiệc chiêu đãi. Trong lễ cưới của các cặp đôi người Giẻ Triêng, các hoạt động vui chơi, múa hát dân gian,… sẽ được tổ chức vô cùng vui nhộn.
Các chàng trai Giẻ Triêng phải đốt than để rèn nông cụ
Ngày hội lấy than của người Giẻ Triêng
Trong khi các cô gái Giẻ Triêng lo củi hứa hôn thì các chàng trai lo đốt than để rèn nông cụ. Theo dân gian, chỉ có than làm từ loại cây kchiah mới ăn no lửa. Nông cụ được rèn từ loại than này sẽ trở thành công cụ sản xuất tốt nhất. Hàng năm, đồng bào Giẻ Triêng thường tổ chức ngày hội lấy than trong rừng. Ngày hội này còn được gọi là Cha kchiah.
Đầu tiên, già làng họp xét chọn khoảng 7 thành viên trong làng để lên rừng đốt than. Người được chọn đi “ăn than” phải là người trong một vài năm vừa qua gia đình luôn gặp nhiều may mắn. Quá trình lao động sản xuất của họ cũng phải luôn đạt kết quả tốt. Quan trọng nhất là không có thành viên nào của gia đình bị ốm đau. Thanh niên được chọn là những người khỏe mạnh, không vi phạm luật tục. Trong lúc thanh niên lên rừng đốt than thì người ở làng làm cây nêu ở nhà làng. Sau đó họ tiến hành dựng ngôi nhà rèn trước nhà rông.
Cách người Giẻ Triêng lên rừng đốt than
Vào sáng sớm, những thành viên được dân làng cử đi lên rừng đốt than. Đến rừng là lúc trưa, họ bắt đầu tiến hành nghi thức hạ cây kchiah dùng để đốt than. Khi những cây kchiah đã đốt thành than với đủ số lượng cần dùng thì mọi người tiếp tục chặt cây lồ ô. Họ sẽ tiến hành chẻ cây này thành nan dùng để đan gùi đựng than mang về nhà. Mỗi thành viên tham gia đốt than cùng nhau cõng gùi than về nhà.
Ở sân nhà làng, cây nêu, ngôi nhà rèn đã dựng sẵn. Dân làng cũng đã tập trung đông đủ ở sân nhà làng. Họ cùng nhau chào đón các thành viên đi đốt than trở về. Lúc này, già làng cất tiếng thông báo: “Hỡi dân làng, các thành viên đi lấy than đã về tới làng, hãy đánh trống, đánh cồng chiêng lên”. Khi tiếng trống, tiếng cồng chiêng nổi lên, những người lấy than đang chờ ở rìa làng tiếp tục cõng trên lưng những gùi than linh thiêng đi vào làng đến vị trí phía sau ngôi nhà rèn.
Nghi thức rèn các công cụ lao động sản xuất
Trong âm vang tiếng trống, tiếng cồng chiêng, những người lấy than tiếp tục đi xung quanh ngôi nhà rèn 4 vòng. Sau đó họ sẽ đặt những gùi đựng than vào trong nhà. Sau khi nghi thức đưa than vào trong nhà rèn kết thúc, hội đồng già làng tiếp tục thực hiện nghi thức rèn các công cụ lao động sản xuất.
Củi và than là những yếu tố làm nên di sản văn hóa đặc sắc của người Giẻ Triêng. Trong đó tiêu biểu nhất là lễ cưới với tục “bó củi hứa hôn” và lễ hội ăn than. Qua các nghi lễ khẳng định vai trò của các chàng trai, cô gái trong cuộc sống cộng đồng và xây đắp hạnh phúc gia đình.
